کشور پهناور ایران با قدمتی چند هزارساله، همواره مهد اشیای زیبا و عتیقه های ارزشمند است که هر کدام گواه تاریخ و تمدن این سرزمین کهن هستند. زیورآلات زیبا و ارزشمند که با سنگ های درخشان و قیمتی تزیین شده اند، از آثار باستانی ویژه آن هستند. در دوران پادشاهان و سلسله های مختلف از انواع سنگ ها و جواهرات در تاج، گردنبند و تخت های سلطنتی استفاده می شده است. قطعا آشنایی با تاریخچه زیورآلات در ایران و جهان برای علاقه مندان به سنگ های زیبای قیمتی بسیار جالب توجه خواهد بود.
تاریخچه زیورآلات ایران در سلسله های مختلف
ایران از نظر موقعیت جغرافیایی بر روی معادن ارزشمند فلزات مختلف قرار دارد و به همین دلیل از نظر دانش صنعت فلزکاری از کشورهای مختلف از جمله هند، جیحون، مصر و بابل پیشی گرفته است. آثار به جا مانده از زیورآلات مختلف با انواع سنگ قیمتی در موزه های معتبر داخلی و خارجی کشور و هم چنین مجموعه های نفیس کلکسیونر های معروف در سراسر دنیا گواه این موضوع است. از جمله این زیورآلات می توان به جام طلایی افسانه زندگی، مجسمه بز بالدار و جام طلای مارلیک اشاره کرد.
زیورآلات ایران در دوران هخامنشی
بر اساس شواهد باقی مانده در “شهر سوخته” ساکنان فلات ایران از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح با استفاده از دانه و مهره های رنگی به ساختن زیورآلات اشتغال داشتند. این هنر ارزشمند در عصر هخامنشیان با استفاده از انواع سنگها و جواهرات و الهام از طرح های حیوانی و گیاهی ساده شده، در مقیاسی کوچک متداول بوده است. صنعتگران هخامنشی بازوبند، دستبند، دکمه، گردنبند و انواع مهره های تزیینی را برای شاهان، شاهزادگان و درباریان می ساختند. جالب است بدانید در دوره هخامنشی، برای اولین بار در دنیا سکه طلا توسط داریوش کبیر ضرب خورد!
برای آشنایی با زیباترین مدل های دستبند زنانه کلیک کنید.
زیورآلات و جواهرات به جا مانده از سلسله هخامنشیان
- گنجینه جیحون شامل بازوبند و زیورآلات طلایی در موزه ویکتوریا و آلبرت انگلستان
- جواهرات کشف شده از مقبره ای در شوش شامل دو بازوبند، سینه ریز، گوشواره، دکمه و گردنبند طلا با دو سر شیر زیبا که مرصع و جواهرنشان بودند، در موزه لوور پاریس
تاریخچه زیورآلات ایران در دوران اشکانیان
پس از اتمام دوران با شکوه هخامنشی با حمله اسکندر به ایران، سلسله اشکانیان ایجاد شد که هنر ساخت زیورآلات پیشرفت های چشمگیری یافت. ظاهر جواهرات از شکل طبیعی سلسله هخامنشیان تغییر یافته و بیشتر جنبه زینتی پیدا کرد. به عنوان مثال با استفاده از سنگ های قیمتی، گوشواره هایی به شکل دانه های انار می ساختند که بسیار جذاب و خیره کننده بود. در زمان پارتیان به ظرافت این هنر افزوده شد و استادکاران پارتی دست به ساخت حلقه ها و سنجاق های زینتی و کمربند ها و کلاه های تزئینی زدند.
جواهرات و زیورآلات دوران ساسانیان
اوج هنر جواهرسازی در ایران را باید در عصر ساسانی جستجو کرد. در این دوره علاوه بر طلا، استفاده از فلز نقره نیز متداول شد. تمام پادشاهان در دوران ساسانی، گوشواره، گردنبند و دو رشته حمایل بر روی شانه هایشان داشتند که بر روی آن دانه های مروارید و سنگ های قیمتی گرانبها قرار داشته است.
از مشهورترین پادشاهان این دوران، انوشیروان خوانی بوده است که ظرف غذای او از طلا ساخته شده و با زیورآلات زیبا مزین شده بوده است. در اطراف این ظرف زیبا چهار جمله زیر نوشته شده است:
- گوارا باد طعام بر کسی که آن را از راه حلال به دست آورده است.
- گوارا باد طعام بر کسی که از آن چیزی به فقیر رساند.
- هر غذا را که به اشتها خوری، تو آن را خورده ای.
- هر غذا که به اشتها نخوری، آن تو را خورده است.
هم چنین چهار مهر با جواهرات و زیورآلات بسیار زیبا داشته که در هر کدام از سنگ خاصی برای نگین استفاده شده و نقش خاص خود را داشته است. نگین عقیق با کلمه “داد”، نگین فیروزه با نقش “آبادی”، نگین سورمه ای با کلمه “درنگ” و یاقوت سرخ نقش “امید” داشت. از جمله آثار نفیس و دیدنی از سلسله ساسانی می توان به موارد زیر اشاره نمود.
- اشیا زینتی
- ظروف طلایی با سنگ های قیمتی
- پارچه های زیبا
- کاخ ها و عمارات با شکوه
- حجاری و نقش برجسته پادشاهان
تاج انوشیروان نیز از جنس طلا و نقره با سنگ های قیمتی زمرد و یاقوت، از زیورآلات ارزشمند ایران است. جالب است بدانید که وزن این تاج زیبا به قدری زیاد بود که هیچ سری تحمل آن را نداشت و با آویز طلایی باریکی از سقف آویزان شده و پادشاه زیر آن می نشست. این آویز از دور دیده نمی شد و همه گمان می کردند پادشاه، تاج را بر سر گذاشته است.
خسروپرویز از نظر ثروت و علاقه به جواهرات و زیورآلات ایران، جز مشهورترین پادشاهان سلسله ساسانی می باشد. در اشعار شاهنامه فردوسی نیز آمده است که او گنجینه های فراوانی داشته است. شطرنج زیبا و خیره کننده خسروپرویز با مهره هایی از یاقوت سرخ و زمرد و تخته نرد بسیار نفیس از مرجان و فیروزه جز مشهورترین زیورآلات این پادشاه ساسانی می باشد. البته بیشتر این جواهرات به دست سربازان رومی و در جنگ اعراب با ایرانیان تصرف شده و از کشور خارج شد.
تاریخچه زیورآلات ایران بعد از ورود اسلام
بعد از ورود مسلمانان به ایران، هنر ایرانی تحت تاثیر دین اسلام قرار گرفت و از معماری تا زیورآلات مختلف از این رویداد متاثر شدند. دیگر از جواهرات و سنگ های قیمتی در کاخ ها و خانه های سلطنتی استفاده نمی شد و از این زیورآلات ارزشمند جهت میناکاری، ساخت ظروف زیبا، تزیین دیوارها و بخش های مختلف اماکن مذهبی مانند مسجد استفاده می شد.
جواهرات و زیورآلات ایران در دوران تیموری
در این دوران، پادشاهان به زیورآلات مختلف علاقه زیادی نشان می دادند که بناهای به جا مانده گواهی بر این موضوع می باشد. زنان برای تزیین موی خود از زیورآلات با سنگ های قیمتی استفاده می کردند و استفاده از جواهرات در بین عموم مردم رواج یافته بود.
دوران قاجار و تاریخچه زیورآلات در ایران
طبق روایات تاریخی، پادشاهان صفویه جواهرات و زیورآلات گرانبهایی جمع آوری کرده بودند که با حمله محمد افغان به ایران، خزانه آن ها غارت شد و این زیورآلات به نقاط مختلف پراکنده گردید. البته به کوشش و همت نادر شاه افشار بخش عظیمی از آن ها دوباره به ایران بازگشت. از جمله مهم ترین این جواهرات، دو الماس درخشان و خیره کننده کوه نور و الماس نور است. متاسفانه جواهر کوه نور بعد از کشته شدن نادر شاه، توسط سردارانش به ملکه انگلیس اهدا شد.
در دوران قاجاریه، زیورآلات ایران در خزانه تغییر چندانی نداشت و با گردآوری و به کارگیری بخشی از این جواهرات در ساخت اشیای قیمتی بر این مجموعه ارزشمند افزوده شد. از جمله مهم ترین زیورآلات ایران در دوره قاجاریه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تاج کیانی
- کره جواهرنشان
- تخت نادری
- تخت طاووس
- تاج پهلوی
- جقه نادری
آشنایی با تاریخچه زیورآلات در جهان
به گفته باستان شناسان، نخستین زیورآلات ساخته دست بشر از دندان و پنجه حیواناتی بوده که شکار می کرده و سپس آن ها را به صورت ریسه در می آورده است. قدیمی ترین آن ها نیز صدف های سوراخ شده بوده که در غاری واقع در شرق مراکش کشف شده است. بر طبق مطالعات انجام شده این صدف ها مربوط به 110 هزار سال پیش بودند.
با پیدایش علم فلزکاری و استفاده از طلا و نقره به همراه سنگ های قیمتی در زیورآلات، پادشاهان از این هنر زیبا در ساخت تاج های سلطنتی، دستبند، ادوات جنگی و لباس های مختلف استفاده کردند. خزانه های آن ها نیز مملو از وسایل گوناگون با سنگ های قیمتی و درخشان گردید.
جواهرات و زیورآلات مصر باستان
جواهرات بسیار کمی تا قبل از قرن ۱۸ میلادی ساخته شده که قابل بررسی و ارزیابی باشند. بهترین نمونه های آن ها احتمالا مربوط به مصر باستان است که بیشتر از ترکیب و طراحی جواهرات با طلا و نگین های فیروزه و لاجورد و عقیق بوده اند. این موضوع مهارت بالای طلاسازان مصر باستان را در پالایش، نورد، پرداخت، جوشکاری و شاید طراحی سنگ ها با استفاده از سنگ سیلیس بیان می کند که مشابه روش های استفاده شده در چین باستان است.
رومی ها بیشتر در صیقل کاری سنگ ها پیشرفته بودند تا در ساخت جواهرات. قرون وسطی بدون شک در صنعت طلاسازی و سنگ تراشی دوران تاریکی را سپری کرده است به طوری که این هنر در سبک گوتیک فقط به ساخت سنجاق، سگک کمربند و انگشتری محدود شده بود. از جمله زيورهاى معمول در قرون وسطى می توان به النگوها و نشانه هايى با کاربرد دینى اشاره کرد که اغلب آن ها از جنس سرب و حامل تصویرى از قديسین یا شکل یک معبد بودند.
تاریخچه زیورآلات در اروپا
پس از کشف قاره آمریکا در قرن ۱۵ میلادی، اروپایی ها در مسیر افزایش تجارت گوهرهای گران قیمت فعالیت کرده تا جایی که در قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی، جواهرات ساخته شده با سنگ های قیمتی در سراسر دنیا فروخته می شد. با افزایش و رونق جواهرات، این تجارت ارتقا یافته و تصاحب آن ها روند فزاینده ای پیدا کرد.
خرید و فروش الماس و ساخت پایه های جواهر برای آن، در اولویت قرار گرفت. در قرن بیستم توان مردم در خرید جواهرات سفارشی بالا رفت و کمیابی سنگ های قیمتی سبب شد تا تنوع گوناگونی و سفارش این گوهرهای زیبا افزایش چشمگیری پیدا کند.
ایتالیایی ها، خریداران اصلی سنگ های گرانبها و مرواریدهای اصل شرقی بوده اند. تجار ایتالیایی، جواهرات را به کمترین نرخ از شرق می خریدند و به قیمتی گزاف، به اروپاییان می فروختند. در میان این جواهرات، مروارید های سفید هندی و ایرانی ارزش بالایی داشت. ونیزی ها کم کم برای آن که فروش و سودشان را بالاتر ببرند، به فکر ساخت سنگ های مصنوعی شبیه مروارید افتادند تا آن ها را با قیمت پایین تر، به مردم عادی بفروشند و سرانجام ۱۳۰۰ سال پیش، با مخلوط کردن پودر شیشه سفید، سفیده تخم مرغ و ماده لزج حلزون، مروارید مصنوعی ساخته شد.
سنگ های قیمتی در ساخت زیورآلات باستانی
از قدیم الایام طلا، نقره و پلاتین به عنوان فلزات گرانبها در ساخت زیورآلات مختلف استفاده می شدند. با این که این فلزهای گران قیمت در دسته گوهر یا جواهر قرار نمی گیرند، ولی جذابیت و زیبایی آن ها باعث شده برای ساخت زیورآلات باستانی و مدرن مورد استفاده قرار گیرند و طرفداران زیادی داشته باشند. چه بسا در دوران مختلف، ارزش دوچندانی برای گوهر طراحی شده با طلا، نقره و پلاتین قائل می شدند. جالب است بدانید که پلاتین کمیاب ترین و گران ترین فلز می باشد.
ترکیب این فلزات گرانبها با پنج گوهر ارزشمند در ساخت زیورآلات مختلف، ارزش آن ها را چندین برابر می کند. این پنج سنگ که قطعاً ارزشمند ترین و گران ترین گوهرها می باشند، شامل موارد زیر هستند:
- الماس
- یاقوت روبی
- زمرد
- سفایر (ستاره‌ای)
- مروارید
تمام این گوهرها به غیر از مروارید، جهت نمایان شدن زیبایی هایشان باید دارای تراش منظم و استاندارد باشند، تا نهایت کیفیت و درخشندگی آن ها نمایان گردد. گر چه امروزه بعضی گوهرهای بسیار کمیاب دیگر یافت شده است که گاها از الماس هم گران تر هستند، ولی چون این پنج گوهر از ابتدا در جواهرات به کار می رفتند، شناخته شده تر و پرطرفدارتر می باشند .
تاریخچه حلقه نامزدی و ازدواج به عنوان زیورآلات
اولین حلقه های ازدواج، احتمالاً در مصر استفاده شده اند، زیرا مصریان باستان سکه ای با یک سوراخ در مرکزش را مانند یک حلقه در انگشتان خود قرار می دادند. طی مراسم ازدواج، داماد حلقه سکه را در انگشت عروس قرار می داد تا به او نشان دهد که حالا او هم در ثروتش سهیم است. حلقه ازدواج و نامزدی، در انگشت سوم دست چپ قرار می گیرد. بنا به یک اعتقاد قدیمی انگشت حلقه، دارای یک عصب است که مستقیماً به قلب مرتبط است.
این بازی را آقایان شروع کردند!
تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که چرا ما احساسمان را با الماس نشان می دهیم؟ باید یک دوک را در این راه مقصر بدانیم، زیرا او اولین کسی بود که این رسم را باب کرد! اولین حلقه نامزدی ثبت شده، در تاریخ ۱۴۷۷ میلادی، متعلق به ماکسیمیلیان دوک اتریشی است، که آن را هنگام اعلام پیشنهاد نامزدی به مری بورگاندی داد. حلقه ای نازک که روی آن الماسی صاف به شکل M قرار داشت.
امروز بیشتر حلقه های نامزدی با نگینی از جنس الماس ساخته می شوند. یونانیان باستان تصورشان این بوده که الماس، اشک خدایان است. در حالی که رومی ها اعتقاد داشتند آن ها تکه هایی از ستاره های پرتاب شده هستند.
حرف آخر
با توجه به تاریخ دیرینه ایران زمین، زیباترین جواهرات و گنجینه های دنیا در این کشور وجود داشته که تا کنون نیز مرکز توجه مردم دنیا می باشد. ایرانیان به دستیابی به علم و صنعت فلزکاری و تلفیق به کارگیری فلزات ارزشمند همچون طلا و نقره با سنگ های قیمتی، زیورآلات بسیار زیبایی می ساختند که نماد شکوه و عظمت صاحبان آن باشد. از به کارگیری طلا و سنگ های زینتی برای ساخت تاج و تخت سلطنتی گرفته تا مهرهای مزین به جملات زیبا و تزیین اماکن مذهبی.
با ورود به قرن بیستم، صنعت طلا و جواهرسازی ایران نیز وارد عصر جدیدی شد. تاریخ طلا و جواهرات ایران سرشار از غرور و افتخارات فراوان برای سازندگان و هنرمندان این صنعت است و نشان می دهد که همواره در این کشور پهناور، جواهرسازان هنرمند با خلق آفرینش های بی نظیر، توانسته اند توجه جهانیان را به خود جلب کنند. آشنایی با تاریخچه زیورآلات در ایران و جهان، گواه محکمی بر این ادعا می باشد. برای آشنایی بیشتر با انواع جواهرات می توانید به سایت ایرانشید مراجعه کنید.